SESİN SOLDAN AÇIK HECE VE KAPALI HECELERDEKİ İŞLEVİNİN SEZDİRİLMESİ

Artık ses dönemine geçebiliriz. Öğrenci belli bir ses hece, sözcük dağarcığı kazanmıştır, yaptıklarımızı anlamlandırabilecektir.

Bu aşamaya geçmeden önce öğrencinin hazır bulunuşluluk düzeyi gereken seviyede olmalıdır. Ön koşul bilgilere sahip olmalıdır. Verdiğimiz yeni seslerle ilgili gelecekte yapacaklarımızı sezmiş olmalıdır. Bu zamana kadar yapılan çalışmaların benzerlerinde, öğrenci artık zorlanmadan yeni bilgileri öğrenebilmektedir.

Ses nasıl öğretilmelidir?

Bundan sonra öğrenciye sesin sezdirilmesine vurgulanmasına ve öğretilmesine geçebiliriz artık. Sesin öğretilmesini öğretmenler ve uzmanlar tek bir biçimde algılamış ve anlatmışlardır. Aslında öğrenciye göre böyle değildir. Türkçe’deki  her hece tipinde sesin işlevi farklıdır. Öğrenci için de her hecede ses farklı görev yapar. Örneğin ‘’ ak ‘’ hecesindeki  ‘’k ‘’ sesi ile  ,’’ka ‘’ hecesindeki ‘’k ‘’ sesi ,’’ bak ’’ ya da ‘’ ilk ‘’ hecesindeki  ‘’ k ‘’ dolayısıyla ‘’ Türk ‘’ hecesindeki ‘’ k ‘’ sesi öğrenci için aynı anlamı taşımaz. Öğretmen bunun farkında olmalı ve bu hece tiplerinde sesin işlevini ayrı ayrı sezdirmelidir. Nasıl ki duvara çarpmakla sırtı duvara dayalı yürümek insanda aynı etkiyi bırakmazsa ‘’ ak ‘’ derken ‘’k ‘’ sesine çarpmakla ‘’ ka ‘’ derken ‘’k ‘’ duvarından sırtı ‘’ k’’ ya dayalı ayrılmak aynı etkiyi bırakmaz.

Sesin sezdirilmesine soldan açık hecelerde sesin işlevini sezdirip kapalı heceler yaparak başlarız. Kapalı heceler üç harften oluşan başta ve sonda ünsüzlerin bulunduğu hecelerdir. Kapalı hecelerin adlandırılması sondaki ünsüzle yapılır. Örneğin : -lar hecesi ‘’r ‘’ sesi,’’ -tak ‘’ hecesi  ‘’ k’’ sesi için üretilmiştir.

Kapalı hecelerin öğretimine geçmeden önce metinlerle bir tarama yapılarak değerlendirme yapılır. Öğrencilerin bu aşamadan önce sağdan açık hecelerimiz olan  ‘’ la,le,li,ta,te,ti,na,ne ni,ra,re,ri,me,mi ‘’ hecelerini tam öğrenmiş  olmaları gerekir.Çünkü bu heceler bundan sonraki aşamanın malzemeleridir. Bu heceleri ezbere okuyup yazamayan öğrenciler bu hecelerden yapacağımız kapalı heceleri doğal olarak okuyup yazamayacaklardır. ’’-la’’ hecesini okuyup yazmayan öğrenciler  ‘’ –lar ‘’ hecesini hiçbir zaman okuyup yazamaz. Bu hecelerin tam öğrenildiğinden emin olduktan sonra soldan açık hecelerin de tam öğrenilip öğrenilmediği değerlendirilir. Eksikler giderilir. Bu hecelerinde tam öğrenilmiş olması yeni vereceğimiz bilgilerin ön koşuludur.

 Biz,  kapalı hece öğretimine dolayısıyla sesin soldan açık hecede ve kapalı hecedeki işlevini de öğretmeye  ‘’r ‘’ sesinden başlarız. ‘’ r ‘’ sesi Türkçe’de en çok kullanılan seslerden biridir. Dolayısıyla  ’’ r ‘’ sesiyle başlamak sözcük zenginliği sağlayacaktır. Aynı zamanda seslendirilince öğrencinin kolay anlayabileceği bir sesi vardır. Görev yaptığım okullarda okuma –yazma öğretiminde sesi vermeye ‘’r ‘’ sesinden başlayınca öğrencilerin bazılarında görülen ‘’r’’ sesini ‘’y ‘’ biçiminde söyleme alışkanlığının da tamamen düzeldiğini gözlemledim.

Öğretmen sırasıyla şu işlemleri yaptırır.

1-Öğretmen kapalı heceyi vermek için, vermek istediği sesin bulunduğu      soldan açık heceyi yani ‘’ ar ‘’ hecesini söyler, öğrencilere yazdırır   okutturur. ‘’ ar ‘’ hecesini yazı tahtasına yazar öğrenciye yazdırır             okutturur. ‘’ ar ‘’ hecesinin geçtiği sözcükleri kullanarak bir metin             yazdırır. ‘’ ar ‘’ yazılı kartonu öğrencinin görebileceği bir yere diğer             karton fişlerden ayrı olarak asar.

2-‘’a’’ ve ‘’ar’’ hecelerini alt alta yazı tahtasına yazar, kartonları da alt        alta öğrencilerin görebileceği bir yere asar. Gerekirse ‘’ er ‘’ hecesini de ‘’      ar ‘’ hecesiyle beraber asar.

          a       e

          ar      er

            a ve ar hecelerini okutturup yazdırır.

3- ‘’r ‘’ sesini kapatıp her iki ‘’ a’’ hecesini okutturur.’’r ‘’ sesini açarak          tekrar okutturur.’’a’’ dan sonra ‘’ar ‘’ hecesinde ‘’r’’ sesinin işlevini öğrencilere sezdirir.’’r’’sesini a sesinin yanına getirip ‘’arrrrrr’’ diye uzatıp bastırarak     vurgulayarak okur ve öğrencilere okutturur.Aynı işlemi ‘’e ‘’ ve ‘’er ‘’ için de yapar.

4-Öğrenciler artık sesin hecedeki görevini anlamışlardır. Bundan sonra r sesi ar hecesinden makasla kesilir. Heceden kesilen ‘’ r ‘’ sesi  başka bir sağdan açık hecenin sonuna getirilerek okunur.

      la    larrrrr

      le     lerrrr

      li    lirrr

      ta   tarrr

      te   terrr

      ti   tirrr

      na  narrr

      ne   nerrr

      ni   nirr

Görüldüğü gibi kapalı heceye öğretiminde geçtiğimizde elimizde kapalı hece yapabileceğimiz çok sayıda sağdan açık hece vardır. Öğrenciler bu sağdan açık hecelerin sonuna ‘’r’’ sesini getirip çok sayıda kapalı hecede kullanınca kapalı hecelerde sesin işlevini daha çabuk anlayacaklardır.

Sözcük yapımında izlenecek sıra

            1-Yapılan kapalı heceler öncelikle soldan açık hecelerin sonuna eklenerek   yeni sözcükler oluşturulur cümle ve metinlerde kullanılır.

                  at   atlar

      ot   otlar

      an   anlar

      in    inler

      on    onlar

      et     lerrr

      ok    oklar

      el     eller

      it    itler

            gibi öğrencinin zorlanmayacağı sözcüklerle cümle ve metinler oluşturulur.             Öğrencinin gereksiz yere zorlanmaması için çok dikkat edilir.

            2-Tek heceli sözcükler yapılır cümle ve metinlerde kullanılır.

nar,tar,ser,kar,kir

            gibi.

3-Sonrasında iki heceli sözcüklerin sonuna kapalı heceler getirilerek yeni     sözcükler yapılır.

    atar,asar,eser,anar,akar,eker,

            gibi..

4-Bundan sonra bir ünlü ve kapalı hecelerden oluşan sözcükler yapılır.

İner,Öner,öter,iter,

            gibi…

5-Sonrasında sağdan açık hecelerin yanına kapalı heceler getirerek   sözcükler yapılır.

Taner,Tamer,satar,katar,

6- Bir kapalı heceyle başka bir kapalı hece birleştirilir.

Mermer gibi                                                                                                 Aşamalara geçiş etkinlikleri öğrencinin bocalama olasılığı en yüksek dönemlerdir. Öğretmen bu etkinliklerde çok yavaş gitmeli öğrencinin öğrenme hızının ötesine geçmemelidir. Bazı öğrencilerde görülür fark edilir bir bocalama olacaktır fakat öğretmen öğrencilerin kopmalara izin vermemelidir. Bu bocalama iki üç gün içinde atlatılacak öğrenci kapalı hece mekanizmasını anlayınca hem öğretmen hem kendisi rahatlayacaktır.

İlk verilen sesin sözcük, cümle ve metin yapma etkinlikleri iki üç gün sürebilir. Seslerin öğretilmesi ilerledikçe öğrencinin öğrenme hızı da artacak ve süre ilerde kısalacaktır. Öğretmen bunu bilmeli rahat ve sabırlı davranmalıdır.

Bu aşamada da diğer aşamalarda olduğu gibi geçmiş aşamalardaki etkinliklere devam edilir. Yeni ses verilir, öğretilen sesin soldan açık hecesi ve iki heceli sözcüğü öğretilir. İki heceli sözcüklerden sağdan açık heceler kesilir gereğinde bu sağdan açık hecelerden kapalı heceler yapılarak sözcük cümle ve metinlerde kullanılır.

 Kapalı hece aşamasının mekanizması

Bu aşamanın mekanizması da, öğrencilerin biz öğretmeden kendi kendilerine soldan açık hecelerden yola çıkarak sağdan açık hecelerden kapalı heceleri oluşturabilmesidir.