ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

                                               İKİNCİ GRUP SESLER(ö,r, m, u, k,ı,y )  

ÇÖZÜMLEME DÖNEMİ

ÜÇ HARFLİ SÖZCÜKLERDEN SAĞDAN AÇIK HECE KESME DÖNEMİ

Hece kesmeye ne zaman geçmeliyiz?

Bu aşamada ikinci grup sesler verilmeye başlanır. İkinci grup sesler verilirken birinci grup seslerden sağdan açık heceler kesilip öğrenciye tanıtılmaya başlanır.

Bu dönemde öğrenci öğretilen ses ve soldan açık hecelerle iki heceli sözcükleri gördüğünde okuyabiliyor dikte edildiğinde yazabiliyorsa;   yani birinci aşamanın mekanizmasını kavramışsa sağdan açık hece kesme işlemine geçilebilir.     Örneğin; ‘’an’’ hecesini öğrettikten sonra ‘’ana’’ sözcüğünü ‘’in’’ hecesini öğretince ‘’ini’’ sözcüğünü ‘’ o ‘’ ünlüsünü öğretince ‘’ ol’’’ ya da ‘’ ot ‘’ hecesini biz okumadan okuyabilmelidir. Bu belirtileri alınca öğretmen kartonlara yazıp astığı iki heceli sözcüklerin sağdan açık hecelerini keserek bu heceleri öğrenciye tanıtır, bu hecelerden yeni sözcükler oluşturup yeni cümleler ve yeni metinler oluşturur.

Hece kesme işlemine hangi heceden başlamalıyız?

Sağdan açık hece kesme işlemi için öğretmen, yeni bir sözcük yapımında kullanabileceği bir hece seçmelidir. Öncelikle kestiği hece ile soldan açık heceleri bir araya getirince anlamlı sözcük oluşturulabilen heceler seçmelidir. Verdiğimiz iki heceli sözcükler içinde en uygun sözcük ‘’ ala ‘’ sözcüğüdür. Kestiğimiz ‘’la ‘’ hecesini  ‘’ at ‘’ hecesinin yanına getirip’’ atla ‘’ sözcüğünü;  ‘’an ‘’ hecesinin yanına getirip ‘’anla ‘’sözcüğünü yapabiliriz. Bu sözcüklerin kullanılması da öğrencinin hoşuna gidecektir. Öğretmen her heceyi kesmeden önce hangi sözcüklerin yapımında kullanabileceğini düşünmelidir.

 Bu etkinlik analiz düzeyinde bir etkinliktir. Bazı öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyi ve kavrama zekası bu düzeyin gerisinde olabilir. Öğrencilerin çoğunluğu  ‘’ la ‘’ hecesini bağımsız olarak anlamakta zorluk çekebilirler. Genç ya da birinci sınıf tecrübesi olmayan öğretmenler bu aşamada bocalayabilirler. Öğretmenin bilmesi gereken öğretmeye çalıştığımız kazanım üst düzey bir kazanım olduğu ve öğrencilerin başlangıçta zorlanmasının doğal olduğudur. Öğrenciler bu aşamada zorlanacaktır. Öğretmen sabırlı ve anlayışlı davranarak öğrenciye yardımcı olmalıdır.

Görüştüğüm öğretmenlerin çoğu bu aşamada öğrencilere sinirlenip bağırıp çağırmışlar ve öğrencinin öğrenmesini daha çok zorlaştırmışlardır. Birinci sınıf öğrencisi, öğretmeni gerginleştikçe daha zor öğrenir. Dikkatli ve sabırlı olmamız gerekir.

Büyük kartonlardaki sözcüklerin sağdan açık hecelere ayrılması cümle yöntemindeki fişlerin sözcüklerinin kesme işlemi gibi yapılır.

1-Önce heceye ayrılacak  ‘’ ala ‘’ sözcüğü asıldığı yerden öğrencilere          buldurulur.

2-Sınıfça, gruplar halinde ve tek tek okunur.

3-Defterlere ve yazı tahtasına yazılır.

4-Bir cümle içinde öğretmen tarafından dikte ettirilir. Gereğinde metin        içinde kullanılır.

5-Öğretmen yazıp okuyamayan varsa onları denetler ve düzeltir, sınıfın      tam öğrenmeyi sağlamış olmasına dikkat eder.

6-Sözcüğü öğrencilere göstererek okur ve heceler. Öğrencilerden de           hecelemelerini ister. Öğretmen, öğrencilerden hece sayısı kadar el          çırpmalarını ister. El çırparak , sıraya vurarak ; sınıf halinde, grupça ve       tek tek heceleyerek okurlar.

7- Öğretmen hece bölme yerinden kartonu bükerek heceleri ayrı ayrı         göstererek okur, öğrencilere sınıfça, grupça ve tek tek okutur.

             a la

8- Öğretmen heceleri makasla keserek, ayrı ayrı heceleri göstererek            okur, öğrencilere sınıfça, grupça ve tek tek okutur.

        a      la

9-Öğretmen heceleri ayrı ayrı yazı tahtasına yazarak öğrencilerle beraber             sınıfça, grupça ve tek tek okutur.

10-Öğretmen ‘’ a ‘’ sesini daha önce ses döneminde verdiğimiz ‘’a ‘’          sesinin yanına götürerek bunun diğeriyle aynı olduğunu yani ikisinin de           ‘’a ‘’ olduğunu söyler.

11- ‘’ la ‘’ hecesi önce okutturulur, sonrasında öğretmen ‘’la ‘’ hecesini    alt alta 3 kere tahtaya yazar ve okur. Öğrencilere tahtada yazdırılır,     okutturulur, sonra defterlere 3-5 kere yazdırılır. Öğretmen defterleri denetler yanlış yazanları düzeltir, yeniden yazdırır Öğrenciler genellikle      bu etkinlikte ‘’la ‘’ denilince ‘’ ala ‘’ yazarlar. Öğretmen erinmeden hece   kesme işlemini baştan anlatıp sürekli tekrar etmelidir. Eğer öğrenciler            hala    karıştırıyorlarsa ‘’ a’’ sesinin yazılı olduğu karton sınıfın dışına       çıkarılır. Öğrenciler hala  ‘’ la ‘’ yaz deyince  ‘’ ala ‘’ yazıyorlarsa ‘’a ‘’             sınıfta değil dışarı gitti deyip oyunlaştırılarak öğretilebilir.

12-Öğrencilere sürekli olarak  ‘‘la ‘’ hecesinin  ‘’ala ‘’ dan kesildiği            ‘’ala’’ nın bir parçası olduğu vurgulanır. Okuma –yazma öğretiminin son aşamasına kadar bu durum öğrenciye sürekli           hatırlatılarak unutmaması sağlanır.

13- Öğretmen ‘’ at ‘’hecesini öğrencilere tahtada asılı olduğu yerden          buldurur ayrı bir yere asmalarını ister, ‘’at ‘’ hecesini okutturup yazdırır.            Daha sonra öğretmen  ‘’ la ‘’ hecesini buldurur okutturup yazdırır.            Öğretmen, öğrencilerden  ‘’la ‘’ hecesini ‘’ at‘’ hecesinin yanına    asmalarını ister. Öğrencilerden okumalarını ister. Bazı öğrenciler        hemen okuyabilir. Okuyamayan öğrenciler arkadaşları okuduktan sonra       okuyabilir. Öğretmen her öğrenciye tek tek okutturup yazı tahtasına yazdırır,daha sonra da defterlerine yazdırır, okutturur.

    atla    atla    atla    atla    atla   

En az 5 en fazla 7 kere dikte edilerek yazdırılır. Öğretmen her öğrenciyi tek tek denetler yazamayanlara yeniden yazdırır. Sınıfta her öğrencinin öğrenmiş olmasına dikkat edilir.

Bu davranış da sentez düzeyinde bir kazanımdır. Öğrenciden öğrendiği bilgilerle yeni bir bilgi üretmeleri istenir. Üst düzey bir etkinlik olduğunu öğretmen unutmamalıdır. Öğrencinin anlayamaması durumunda öğretmen anlayışlı ve sabırlı davranmalı öğrencinin anlamasına ve öğrenmesine yardımcı bir tutum sergilemelidir.

14-Her öğrenci dikte sonucunda yazıp okuyabiliyorsa ‘‘atla ‘’ sözcüğü bir             cümle içinde kullanılarak dikte ettirilir. Eğer dikte sırasında yazamayanlar    varsa işlem baştan tekrar edilir ki bu tekrar işlemi çok sık yapılmalıdır.

Her seferinde sağdan açık hece öğretilirken yukarda önerilen sıranın yapılması öğrencilerin tam öğrenmesini sağlar. Öğretmen gelecek aşamalarda yeni bilgileri öğretirken zorlanmaz. Çünkü okuma-yazma öğretimi önkoşullu kazanımlardan oluşur. Önceki bilgileri tam öğretmezsek sonraki bilgiler öğrenci için anlamsızlaşır.

Bu aşamada da öğretmen kesinlikle öğrenciye sesin işlevini sezdirmeye çalışmamalıdır. Ama geçmiş süreç sürekli tekrar edilmelidir.Öğrencilere ‘’ el ‘’ den  ‘’ ele ‘’, ‘’ al ‘’ dan ‘’ ala ‘’  ‘’ at ‘’ tan ‘’ata ‘’ ‘’ et ‘’ ten ‘’ ete ‘’ yaptığımız daha sonra da ‘’ ala ‘’ dan ‘’la ‘’ yı kestiğimiz söylenmelidir. İki heceli sözcüklerin unutulmaması içinse bu sözcükler ilk haliyle  yani ele,ala,ete,ata biçimiyle metinlerde yeri geldiğinde kullanılmalıdır.

Heceleri birleştirme sırası nasıl olmalıdır?

Heceyi kesip öğrenciye tanıttıktan sonra başka hecelerin yanına getirerek yeni sözcükler yaparız. Öğrencilerin bocalamaması için bir sözcük yapma sırası izlenir. Burda kolaydan zora ilkesi uygulanır. Bu aşamaya kadar öğrencilerin en iyi öğrendiği heceler soldan açık yani at,et an, gibi hecelerdir.

            1-Daha önce oluşturduğumuz soldan açık hecelerle kestiğimiz sağdan açık             heceleri yan yana getirip yeni sözcükler yapmaya ve bu sözcükleri yeni            cümleler yaparak metinlerde kullanmaya devam ederiz.

      anla,otla,inle,etle,anne,olta,orta,arta arta,elle,elma…gibi

2-Sonrasında kestiğimiz sağdan açık heceleri yan yana getirerek yeni            sözcükler yaparız.

 lale,nane, nine,tane ..gibi

Sağdan açık hecelerin sözcüğün birinci ya da ikinci hecesi olarak         kullanılması öğrenci için farklı bir bilgidir. Öğrenci ‘’ atla ‘’ sözcüğündeki ‘’ la ‘’ hecesini okuyup yazarken ‘’ lale ‘’sözcüğündeki  ‘’la’’ hecesini   okuyup yazmada bir duraksayacaktır. Ya da ‘’ lale ‘’sözcüğündeki ‘’ la ‘’           hecesini okuyup yazarken ‘’ mala’’ sözcüğündeki ’’ la ‘’ için   duraksayacaktır. Öğretmen bundan dolayı ilk önce hecenin sözcüğün        birinci hecesi olarak kullanıldığı birleştirmeleri tercih etmelidir. Öğretmen    bu duraklamalarda öğrenciye yardımcı olacak bir tutum izlemeli bu yeni    durumun öğrenci açısından normal olduğunu bilmelidir.

3-Bundan sonra ünlülerle sağdan açık heceler yan yana getirilerek yeni       sözcükler yapılır.

      İle,ite ,Ali,Ela,ine …gibi

Ela sözcüğünde öğrenciler seslendirmeden dolayı zorluk yaşarlar. ‘’ala ‘’dan kestiğimiz  ‘’la ‘’ hecesinin  sesi ile ‘’Ela ‘’ da kullandığımız  ‘’la ‘’ nın sesi aynı değildir. ‘’Ela ‘’ daki  ‘’ la ‘’ hecesinin sesi daha incedir. Öğrenciler bu ayrımı fark eder ve iki ‘’la ‘’ arasındaki ilişkiyi kuramazlar. Öğretmen bunun farkında olmalı ve öğrenciye yardımcı olmalıdır.

4- Sözcüğün büyük harfle yeniden yazılması öğrenci için yeni bir bilgidir.     Dolayısıyla iki heceli sözcüklerin baş harfi büyük harf yapılarak verilirse          yeni bir bilgi verilmiş olur.

      Ata,Ana….gibi

Üç ve daha fazla heceli sözcükler

Kaynaklarda yapılan bir yanlışlık da üç heceli sözcüklere erken geçilmesidir.’’

 naneli,ertele,ortala,tatili,tatilini,tatile,ninene,elmalı, ‘’ gibi sözcükler erken verilmemelidir. Zaten öğrenciyi bocalatıp kopmalara neden olacaktır. Bu sözcükler de öğrenci belli bir olgunluğa gelince verilirse daha verimli olur. Ben kapalı hecelerden sonra verilmesini daha uygun gördüm ve öyle yaptım öğrencilerim de hiç bocalamadılar.

Hece keserken başka neler yapılmalı?

Daha önce de yazdığımız gibi okuma –yazma öğretiminin aşamaları iç içe devam eder. Hece kesme işlemini yaparken ses, soldan açık hece ve iki heceli sözcük öğretimine devam ederiz. Bir haftada en az iki tane sesin; kendisi, soldan açık hecesi ve iki heceli sözcüğü öğretilmelidir. Kalan zamanlarda da sağdan açık hecelerin öğretimi yapılmalıdır. Bu teknikte öğretmen tüm bilgileri öğrenciye vermemelidir. Öğrencinin mekanizmayı kavramasını sağlayıcı etkinliklere yer vererek gelecek bilgileri öğrencinin sezmesi ve bulması sağlanmalıdır. Örneğin sağdan açık heceleri öğretmeye devam ederken öğrencilerin kesmediğimiz heceleri artık kendilerinin zihinden kesip bulduklarını gözlemlersiniz. Amaç zaten öğrenciyi bu buluş düzeyine getirmektir. Yoksa tüm heceleri kesmeye bir yıl yetmez.İlerleyen zamanlarda öğrenciler sesin öğretilmesinden hemen sonra sağdan açık, soldan açık hecelerini, kapalı hecelerini kendiliğinden bulup yazıp okuyacaklardır.

Bu düzeyin sağlanması için öğretmen sürekli olarak sağdan açık heceleri nasıl elde ettiğini vurgulamalıdır.Örneğin  ‘’ la ‘’ yı ‘’ ala ‘’ dan,’’ le ‘’ yi ‘’ ele ‘’ den , ‘’ ta ‘’ yı ‘’ ata ‘’ dan  ‘’, ‘’ na ‘’ yı  ‘’ ana ‘’ dan , ‘’ ka ‘’ yı ‘’ aka ‘’ dan elde ettik demelidir ve öğretmen öğrencilere de soru sorarak bu yanıtları almalıdır. Öğrenciler bu etkinlikler sonucunda sağdan açık heceleri nasıl elde ettiğimizi öğrendikleri için kesmediğimiz sağdan açık heceleri iki heceli sözcüklerden kendileri bulup kullanabileceklerdir. Öğrenciler bu aşamaya gelmişlerse kapalı hece öğretimine geçilir.

Bu aşamada kesinlikle sesin işlevi sezdirilmeye çalışılmamalıdır.

Kapalı heceler bu aşamada öğretilmeli midir?

Öğretmen bu aşamada kesinlikle kapalı hece vermemelidir. Kaynaklarda sanki çok gerekliymiş gibi Talat,alet,atlet,Erol,nar,tel,teller,atlar, eller… gibi sözcüklerin erkenden, öğrencinin çok zorlanacağı bir zamanda verildiğini gördüm. Görüştüğüm tüm birinci sınıf öğretmenleri kapalı hecelerde bu kadar erken bir zamanda öğrencilerin çok zorlandığını hatta öğrencilerin tamamına yakınının bu sözcükleri okuyup yazamadıklarını söylemişlerdir. Ben ve benim deneyimlerime inanan öğretmenler bu uygulamayı erteledik. Kapalı hecelerin bu kadar erken verilmesinin yanlış olduğunu düşünüp daha sonra öğrenciler belli bir birikime ulaşınca verdik. Öğrencilerin tamamına yakını verdiğimiz zamanda kapalı heceleri anladı. Böylece bazı öğrencilerin sınıfın gerisinde kalmasını ve dolayısıyla sınıfın gruplara ayrılmasını da önlemiş olduk. Önemli olan okuma –yazma öğretimini sınıfça hiç bölünmelere izin vermeden götürüp bitirebilmektir.

İkinci aşamanın mekanizması:

Bu iki aşamanın sonunda öğrenciler ; ‘’ e,el,ele,a,al,ala,et,ete,at,ata,i,in,ini,an,ana,en,ene,o, ot,ol,ar,ara,er,ere,or,oro,ir,iri,em,eme,im,imi ‘’ gibi‘ezberlenmiş bilgilerle; ‘’ la,le,li,ta,te,ti,na,ne,ni,ra,re,ri,ro,me,mi ‘’ gibi öğrenilmiş, sezinlenmiş bilgilere sahiptirler.Çok sayıda da yeni sözcük elde edip cümle ve metinlerde kullandığımız için belli bir sözcük dağarcığına da sahip olmuşlardır.

En önemlisi öğrenciler buraya kadar öğretmeye çalıştığımız bilgilerdeki okuma-yazma mekanizmasını sezinlemişlerdir. Artık sesi verdiğimizde sesten yapacakları soldan açık hecenin ve iki heceli sözcüklerin yazılıp okunmasında zorluk çekmemektedirler. İki heceli sözcüklerden elde edeceğimiz sağdan açık heceleri de biz kesmeden okuyup yazabilmektedirler. Öğrencilere ‘’ ak ‘’, ‘’aka ‘’ sözcüklerini öğrettikten sonra öğrenciler artık ‘’ ka ‘’ hecesini ‘’aka ‘’ dan kendileri kesip bulabilmektedir. Buna da ikinci aşamanın mekanizması diyoruz.Bunun ne derece kazanıldığını öğrenmek için içinde ‘’ ka ‘’ hecesinin geçtiği bir sözcüğü örneğin ‘’ kara ‘’ sözcüğünü dikte ederiz. Öğrencilerin ‘’ ka ‘’ hecesini  ‘’aka ‘’dan bulup yazdıklarını göreceksiniz. Baştan beri öğrenciye vermeye çalıştığımız da budur zaten. Öğrenci artık benzer bilgileri kendisi çıkarabilmektedir. Artık dördüncü aşamaya yani kapalı hece öğretme aşamasına geçebiliriz.